کنایه از نابینا و بی بصر. (آنندراج) : چه می دانند قدر روی نیکو را تهی چشمان نباشد جز گرانی بهره از یوسف ترازو را. صائب (از آنندراج). ، بخیل و حریص و آزمند و طمعکار. (ناظم الاطباء)
کنایه از نابینا و بی بصر. (آنندراج) : چه می دانند قدر روی نیکو را تهی چشمان نباشد جز گرانی بهره از یوسف ترازو را. صائب (از آنندراج). ، بخیل و حریص و آزمند و طمعکار. (ناظم الاطباء)
کسی که چشمش بخوبی و تندی می بیند. (ناظم الاطباء). تیزبین. (آنندراج). تیزبصر. سخت بینا: تیزچشم آهن جگرفولاددل کیمخت لب سیم دندان چاه بینی ناوه کام و لوح روی. منوچهری. روز صیادم بدو، شب پاسبان تیزچشم و صیدگیر و دزدران. مولوی. طرفه کور دوربین تیزچشم لیک از اشتر نبیند غیر پشم. مولوی. در نگاه تیزچشمان سرمه شو در مذاق تلخ کامان شکر آی. ظهوری (از آنندراج). ، خشم آلود غضبناک: برآشفت بهرام و شد تیزچشم ز گفتار پرموده آمد به خشم. فردوسی. رجوع به تیز و دیگر ترکیبهای آن شود
کسی که چشمش بخوبی و تندی می بیند. (ناظم الاطباء). تیزبین. (آنندراج). تیزبصر. سخت بینا: تیزچشم آهن جگرفولاددل کیمخت لب سیم دندان چاه بینی ناوه کام و لوح روی. منوچهری. روز صیادم بدو، شب پاسبان تیزچشم و صیدگیر و دزدران. مولوی. طرفه کور دوربین تیزچشم لیک از اشتر نبیند غیر پشم. مولوی. در نگاه تیزچشمان سرمه شو در مذاق تلخ کامان شکر آی. ظهوری (از آنندراج). ، خشم آلود غضبناک: برآشفت بهرام و شد تیزچشم ز گفتار پرموده آمد به خشم. فردوسی. رجوع به تیز و دیگر ترکیبهای آن شود
کنایه از مردم بخیل و ممسک باشد. (برهان). کنایه از بخیل و نوکیسه. (انجمن آرا) (آنندراج). بخیل و ممسک و نودولت. (غیاث اللغات). بخیل و ممسک و فقیر ارذل. (شرفنامۀ منیری). بخیل و ممسک و حریص. (ناظم الاطباء). خسیس. لئیم. کوتاه نظر. اندک بین. نظرتنگ. خرده نگرش. بخیل. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : تنگ چشمان را ز تو گردی نخیزد تا بود لن تنالوا البر حتی تنفقوا در حقشان. سنائی. فلک هم، تنگ چشمی دان که بر خوان، دفع مهمان را ز روز و شب دو سگ بسته ست خوانسالار دورانش. خاقانی. جهان نیز چون تنگ چشمان دور است از این تنگ چشمی از این تنگ باعی. خاقانی. به بخل اندر چو سوزن تنگ چشمی که تاری ریسمان در چشمت آید. اثیر اومانی. تنگ چشمان نظر به میوه کنند ما تماشاکنان بستانیم. سعدی. برای حاجت دنیا طمع به خلق نبردم که تنگ چشم تحمل کند عذاب مهین را. سعدی. نبینی که چشمانش از کهرباست وفا جستن ازتنگ چشمان خطاست. (بوستان). عاشقان را گر در آتش می پسندد لطف دوست تنگ چشمم گر نظر در چشمۀ کوثر کنم. حافظ. رجوع به تنگ چشمی و تنگ و دیگر ترکیبهای آن شود، مردم نادیده و دیورنگ. (برهان). کور و مردم ترک و دیوسار. (ناظم الاطباء) ، زنی که به غیر از یک شوهر ندیده باشد. (برهان) (ناظم الاطباء) ، معشوق را از آن چشم تنگ گویند که به طرف کسی میل نکند و به حسن خود مغرور است یا از جهت حیابود یا آنکه بر حلال خود نظر داشته باشد چنانکه در قرآن مجید در تعریف حوران بهشتی واقع شده که فیهن ّ قاصرات الطرف، ای زنانی که نظر از شوهر خود نگذرانند و استعمال این لفظ در محل تعریف معشوقان خاصۀ قدماست، در کلام متأخرین دیده نشده. (آنندراج). صفت معشوق آید چرا که بسوی کسی نمی بیند. (غیاث اللغات) : می و مرغ و ریحان و آواز چنگ بت تنگ چشم اندر آغوش تنگ. نظامی (از آنندراج). ، ترکان را نیز گویند. (برهان). آنکه چشمی خرد و کشیده دارد چون مردم چین و مغول که چشمانی چون چشم ترکان دارند. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). کنایه از غلام یا کنیزک ترک است: روزی آن تنگ چشم با دل تنگ بود خلوت نشسته با سرهنگ. نظامی. تنگ چشمی ز تنگ چشمی دور همه سروی ز خاک و او از نور. نظامی. شاه از آن تنگ چشم چین پرورد خواست کز خاطرش فشاند گرد. نظامی. ز تیغ تنگ چشمان حصاری قدرخان را در آن در تنگباری. نظامی. گفت کای تنگ چشم تاتاری صید ما را به چشم درناری. نظامی. همه تنگ چشمان مردم فریب فرشته ز دیدارشان ناشکیب. نظامی
کنایه از مردم بخیل و ممسک باشد. (برهان). کنایه از بخیل و نوکیسه. (انجمن آرا) (آنندراج). بخیل و ممسک و نودولت. (غیاث اللغات). بخیل و ممسک و فقیر ارذل. (شرفنامۀ منیری). بخیل و ممسک و حریص. (ناظم الاطباء). خسیس. لئیم. کوتاه نظر. اندک بین. نظرتنگ. خرده نگرش. بخیل. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : تنگ چشمان را ز تو گردی نخیزد تا بود لن تنالوا البر حتی تنفقوا در حقشان. سنائی. فلک هم، تنگ چشمی دان که بر خوان، دفع مهمان را ز روز و شب دو سگ بسته ست خوانسالار دورانش. خاقانی. جهان نیز چون تنگ چشمان دور است از این تنگ چشمی از این تنگ باعی. خاقانی. به بخل اندر چو سوزن تنگ چشمی که تاری ریسمان در چشمت آید. اثیر اومانی. تنگ چشمان نظر به میوه کنند ما تماشاکنان بستانیم. سعدی. برای حاجت دنیا طمع به خلق نبردم که تنگ چشم تحمل کند عذاب مهین را. سعدی. نبینی که چشمانش از کهرباست وفا جستن ازتنگ چشمان خطاست. (بوستان). عاشقان را گر در آتش می پسندد لطف دوست تنگ چشمم گر نظر در چشمۀ کوثر کنم. حافظ. رجوع به تنگ چشمی و تنگ و دیگر ترکیبهای آن شود، مردم نادیده و دیورنگ. (برهان). کور و مردم ترک و دیوسار. (ناظم الاطباء) ، زنی که به غیر از یک شوهر ندیده باشد. (برهان) (ناظم الاطباء) ، معشوق را از آن چشم تنگ گویند که به طرف کسی میل نکند و به حسن خود مغرور است یا از جهت حیابود یا آنکه بر حلال خود نظر داشته باشد چنانکه در قرآن مجید در تعریف حوران بهشتی واقع شده که فیهن ّ قاصرات الطرف، ای زنانی که نظر از شوهر خود نگذرانند و استعمال این لفظ در محل تعریف معشوقان خاصۀ قدماست، در کلام متأخرین دیده نشده. (آنندراج). صفت معشوق آید چرا که بسوی کسی نمی بیند. (غیاث اللغات) : می و مرغ و ریحان و آواز چنگ بت تنگ چشم اندر آغوش تنگ. نظامی (از آنندراج). ، ترکان را نیز گویند. (برهان). آنکه چشمی خرد و کشیده دارد چون مردم چین و مغول که چشمانی چون چشم ترکان دارند. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). کنایه از غلام یا کنیزک ترک است: روزی آن تنگ چشم با دل تنگ بود خلوت نشسته با سرهنگ. نظامی. تنگ چشمی ز تنگ چشمی دور همه سروی ز خاک و او از نور. نظامی. شاه از آن تنگ چشم چین پرورد خواست کز خاطرش فشاند گرد. نظامی. ز تیغ تنگ چشمان حصاری قدرخان را در آن در تنگباری. نظامی. گفت کای تنگ چشم تاتاری صید ما را به چشم درناری. نظامی. همه تنگ چشمان مردم فریب فرشته ز دیدارشان ناشکیب. نظامی
خالی شکم. گرسنه. (ناظم الاطباء). طلنفح، گرسنه و تهی شکم. (منتهی الارب از یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : کوس تهی شکم را بود آرزوی آن نان یا قوم اطعمونی، آوازش آمد از بر. خاقانی. رجوع به مادۀ بعد شود
خالی شکم. گرسنه. (ناظم الاطباء). طلنفح، گرسنه و تهی شکم. (منتهی الارب از یادداشت بخط مرحوم دهخدا) : کوس تهی شکم را بود آرزوی آن نان یا قوم اطعمونی، آوازش آمد از بر. خاقانی. رجوع به مادۀ بعد شود
بی نام و آنکه جز نام چیزی از وی در میان نباشد. (ناظم الاطباء) : که شاه جهان چون جهان رام کرد ستم را از عالم تهی نام کرد. نظامی. رجوع به تهی و دیگر ترکیبهای آن شود
بی نام و آنکه جز نام چیزی از وی در میان نباشد. (ناظم الاطباء) : که شاه جهان چون جهان رام کرد ستم را از عالم تهی نام کرد. نظامی. رجوع به تهی و دیگر ترکیبهای آن شود
